Jeugdzorg kost geld en het lijkt steeds meer geld te kosten. Na de decentralisatie in 2015 bleken veel gemeenten al snel onvoldoende budget te hebben voor de jeugdzorg. Volgens TransitiePartners is het geld tekort van gemeenten deels het gevolg van het verdeelmodel waarmee het landelijke budget wordt verdeeld over de gemeenten. In dit artikel vertellen we meer over waar het mis lijkt te gaan en wat er volgens hem nodig is voor het inrichten een goed verdeelmodel.
Het verdeelmodel bestaat uit een formule, op basis van absolute gemeentelijke gegevens
Die formule is gebaseerd op enkele variabelen die de kosten van de jeugdzorg zouden beïnvloeden. Dat zijn vooral economische variabelen, zoals laag inkomen, aantal eenoudergezinnen, bijstandsuitkeringen en psychisch medicijngebruik ouders. De variabelen zijn gekozen op basis van onderzoek en statistische analyses, maar blijken desondanks ontoereikend. Hoe valt dit te verklaren?
- Het huidige verdeelmodel is direct gericht op de kosten van de jeugdzorg.
Kosten zeggen echter weinig als niet bekend is hoeveel cliënten ermee zijn geholpen. De kosten zijn een afgeleide van het aantal cliënten: het aantal cliënten bepaalt, samen met de zwaarte, duur en tarieven van de zorg, de kosten. Een verdeelmodel zou dus gebaseerd moeten zijn op inzicht in de aantallen (potentiële) cliënten.
- Er is een verschil tussen theoretisch gebruik en werkelijk gebruik van jeugdzorg.
Theoretisch kan er een bepaalde behoefte zijn aan jeugdzorg, maar de gemeente is verantwoordelijk voor het werkelijk gebruik van de jeugdzorg en dat bepaalt de kosten. Er zal dus goed moeten worden gekeken naar de historische ontwikkeling van het gebruik van jeugdzorg in een gemeente.
- Het huidige verdeelmodel houdt geen rekening met het totaal aantal cliënten in een kalenderjaar.
In een kalenderjaar moet een gemeente namelijk niet alleen zorg bieden aan nieuwe cliënten, maar ook aan de zittende en wachtende cliënten, waarbij behandelduur en zorgzwaarte ook een rol spelen. Een verdeelmodel, gebaseerd op de kosten van “risicogroepen” houdt geen rekening met zorg over de jaargrens heen.
Een goed verdeelmodel vraagt om een bedrijfsmatige aanpak
Het zou gebaseerd moeten zijn op het totale proces van de jeugdzorg. In een kalenderjaar is een gemeente financieel verantwoordelijk voor het aantal nieuwe cliënten, het aantal zittende cliënten op 1 januari én het aantal wachtende cliënten op 1 januari. De zorg voor deze cliënten bepaalt het benodigde budget van een gemeente. Het totaal aantal cliënten wordt beïnvloed door instroom en uitstroom uit de zorg en dat wordt weer beïnvloed door de behandelduur. De behandelduur wordt weer beïnvloed door de zorgzwaarte en door het beleid van een zorgaanbieder. Al deze variabelen zijn moeilijk te beïnvloeden, als er vanuit wordt gegaan dat iedere jeugdige met een probleem geholpen moet worden.
De aantallen nieuwe cliënten zijn min of meer te berekenen, waarbij sociaaleconomische variabelen inderdaad een zekere rol spelen. Een perfecte prognose is echter niet mogelijk, omdat toevallige omstandigheden grote invloed hebben. Een gemeente met bijvoorbeeld weinig huishoudens met lage inkomens kan toch een grote vraag naar jeugdzorg hebben omdat de hoogopgeleide ouders de weg naar de jeugdzorg goed weten te vinden. De aantallen zittende cliënten en wachtende cliënten zouden bekend moeten zijn uit de cliëntregistraties van de gemeenten, evenals instroom, uitstroom en behandelduur. Daarmee zou een berekening van het aantal te behandelen cliënten in een kalenderjaar en de bijkomende kosten kunnen worden gemaakt.
Wat is er dan zo moeilijk aan het maken van een verdeelmodel? Allereerst moet goed worden bedacht met welke variabelen rekening moet worden gehouden -en dat zijn er nogal veel-. Verder zal een berekening van het aantal nieuwe cliënten maar een beperkte voorspellende waarde hebben. Tot slot is het landelijke budget begrensd en zal het mogelijk niet voldoende zijn voor iedere gemeente. Kortom, een perfect verdeelmodel bestaat waarschijnlijk niet. Maar, een goed model met alle relevante variabelen biedt mogelijkheid voor gemeenten om meer grip te krijgen op de kosten van de jeugdzorg.