Ruud Nieuwold

Hoe krijg je als gemeente maximale effecten met minimale inspanningen in het sociaal domein? Die vraag wordt steeds urgenter. In het hele land kampen gemeenten met fors gestegen uitgaven in het sociaal domein. De groei van de investeringen is sinds 2015 met meer dan tientallen procenten toegenomen. Begrijpelijk daarom, dat de aandacht van gemeenten steeds meer uitgaat naar het vergroten van de effecten van gemeentelijke inspanningen in het sociaal domein. Impactmanagement kan helpen om de effecten van de inzet van gemeenten en hun partners te maximaliseren. 

Impactmanagement begint en eindigt met vragen stellen
Met impactmanagement werk je op een gestructureerde manier toe naar de effecten die je beoogt. Dat vraagt om een kritische blik op de interventies die door of namens de gemeente in gang worden gezet. Eigenlijk moet elke stap van een interventie onderbouwd worden. Er moeten overtuigende aannames zijn, die de verbinding leggen van input naar output, van output naar outcome en van outcome naar beoogd effect. Dat klinkt zo logisch. 

Maar in de praktijk zien we toch dat veel investeringen in interventies worden gedaan vanuit historische afspraken of vanuit het idee dat interventies in het sociaal domein sowieso goed zijn. Hoe vaak wordt echt kritisch gekeken naar de onderbouwing van de investeringen die in het sociaal domein worden gedaan?  

Een gemeente die op impact gericht is, begint en eindigt met kritische vragen: aan zichzelf, en aan de partners met wie zij samenwerkt. Welk effect zou er moeten plaatsvinden als gevolg van een interventie? Past het beoogde effect wel bij het huidige gemeentelijk beleid? Is de interventie echt nodig om de beoogde verandering te bereiken? Welke aannames liggen daaronder, op basis van welke veranderingstheorieën en ervaringen? Welke bijkomende actoren en factoren kunnen bijdragen aan het effect, of kunnen het beoogde effect juist doen verminderen? Door een zogeheten Theory of Change, een Veranderingstheorie, kunnen al deze vragen aan bod komen. Een Veranderingstheorie brengt de verbanden tussen alle factoren en actoren in beeld en geeft aan welke effecten op korte termijn, middellange termijn en langere termijn te verwachten zijn. 

Preventieve gezondheidszorg als voorbeeld
Neem bijvoorbeeld het onderwerp preventieve gezondheidszorg. Een onderwerp waar nu, in het kader van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), veel aandacht voor is. Voor preventieve gezondheidszorg is veel inzet nodig, van veel betrokkenen (gemeente, huisartsen, GGD, GGZ, welzijnsinstellingen en anderen). Bij een dergelijk breed vraagstuk is het voor een gemeente niet altijd duidelijk welke aanpak gewenst is. Met een Veranderingstheorie wordt in kaart gebracht voor wie je als gemeente kan bijdragen aan preventie en waarom. Wat heb je als gemeente éxtra te bieden, boven of naast wat er al gebeurt? Waar komen de kosten voor investeringen in positieve gezondheid vandaan, en waar komt de gezondheidswinst als beoogd effect terecht, op welke termijn? Kun je en wil je als gemeente de gevraagde investeringen in tijd, geld en menskracht inderdaad inzetten? Of is een andere partij misschien beter in staat om de investeringen te doen? Een gemeente die zich dit soort vragen niet stelt, krijg misschien wel resultaat van haar inzet, maar niet altijd de gewenste impact. Door vragen te stellen, krijg je als gemeente goed in beeld welke interventies nodig zijn om de gewenste effecten te bereiken, en waarom juist de gemeente of om die interventie uit te (laten) voeren. 

Impactmanagement is een dynamisch proces
Vragen stellen is nooit een eindstation. Bij goed overheidsbeleid is er een balans tussen onderzoek, handelen en leren. Verbetering en vernieuwing in gezondheidszorg heeft tempo nodig; het is een dynamisch proces. Door een bepaalde interventie, zoals een valpreventieprogramma, uit te voeren, krijg je als gemeente echt zicht op de werkzaamheid van die interventie. En je krijgt een beter beeld welke interventies misschien overbodig zijn. Door concrete ervaringen leert de gemeente zichzelf en hun partners te vernieuwen en te verbeteren. Een impactvolle gemeente is een lerende gemeente. 

Zicht op data
Veel gemeenten worstelen met impactmanagement, omdat zij niet goed weten welke data nodig is om in beeld te krijgen welke interventies werkelijk leiden tot de beoogde maximale effecten. TransitiePartners wordt daarom steeds vaker gevraagd om te helpen om data in beeld te krijgen. Zo bieden wij met het platform Waarstaatjezorgaanbieder inzicht in de financiële status (jaarverslagen) van (gecontracteerde) zorgaanbieders. En met Zorgpaden brengen wij het zorgverloop van cliënten in beeld, op productniveau én niveau van de zorgaanbieder. Door dergelijke informatie te gebruiken, krijgt een gemeente zicht op de doorstroom en uitstroom van cliënten en wordt de zorg effectiever en efficiënter. Dat maakt kort-cyclisch bijsturen mogelijk, en vergroot de kansen om maximale effecten te bereiken met minimale inspanningen. Ook bij preventieve gezondheidszorg zijn platforms denkbaar die een beeld geven van de effectiviteit van bepaalde interventies. 

Impactmanagement heeft draagvlak nodig
Impactmanagement is niet alleen voor de gemeente interessant. Van elke ggz-aanbieder, aanbieders van maatschappelijk werk, culturele instellingen of andere organisaties die in het sociaal-maatschappelijk domein actief zijn, mag verwacht worden dat zij een vorm van impactmanagement toepassen. Anders gezegd: hoe ingewikkelder, duurder en complexer de aangeboden sociaal-maatschappelijke interventies zijn, hoe meer risico gemeenten lopen als aanbieders impactmanagement niet of onvoldoende toepassen.  

Impactmanagement zorgt ervoor, dat niet de aangeboden interventie, maar het beoogde effect centraal staat.  

Het is tijd voor impact.