Mensenhandel komt veel voor en zorgt voor veel leed. Al in 2018 is landelijk afgesproken dat gemeenten beleid ontwikkelen en uitvoeren. Nog niet alle gemeenten zijn zover. Alle reden om het been bij te trekken. In dit artikel lees je het waarom en hoe.
‘Ik zag grote vreemde bedragen op de rekening van mijn zoon, die ook weer direct verdwenen. Toen ik hem vroeg waar dit vandaan kwam, benoemde hij dat een vriend van hem geen bankrekening kon openen en had gevraagd of hij zijn geld even op zijn rekening mocht storten. Ik vertelde hem dat dit erg vreemd is, maar hij wimpelde het af. Ik moest niet zo moeilijk doen. Een paar dagen later komt er een brief van de bank waarin staat dat de bankrekening geblokkeerd is, omdat er een onderzoek liep naar een criminele organisatie. Met deze brief ging ik naar mijn zoon en die trok lijkwit weg. Met horten en stoten benoemde hij twee dagen geleden gebeld te zijn en dat hij naar de parkeerplaats bij de Albert Heijn moest komen. Dit gesprek was erg onprettig en zelfs bedreigend geweest. Hij had zijn bankpas en pincode aan die vriend moeten geven, omdat hij geen pakketje wilde afleveren op een genoemd adres. Mijn zoon was een geldezel.”
Topje van de ijsberg
Een van de vele voorbeelden die we kunnen benoemen. We spreken hierbij niet over een incident, want voor veel slachtoffers is dit dagelijkse realiteit. Mensenhandel raakt veel jongeren, vooral die tussen 12 en 24 jaar. Onder hen zijn zowel slachtoffers als daders.
Mensenhandel is onder andere het werven, vervoeren of opnemen en huisvesten van mensen met gebruik van dwang. Het doel van de mensenhandelaar is de uitbuiting van een persoon. Er zijn verschillende vormen van mensenhandel,
- Seksuele uitbuiting, zoals prostitutie, sextortion of sexting
- Arbeidsuitbuiting,
- Criminele uitbuiting, zoals fraude met bankpasjes, dealen, (winkel-) diefstal, vals geld wisselen, geldezels of katvangers
- Gedwongen orgaanverwijdering.
Het totaal aantal aangiftes per jaar ligt rond de 1000 in Nederland, maar naar schatting zijn er 5000 tot 7500 slachtoffers per jaar. Zij blijven vaak onzichtbaar. Het is daarom belangrijk om te weten waar je op moet letten en wat je er vervolgens mee moet doen. Niet alleen professionals, maar ook als inwoner heb je een signalerende functie. Het vindt echt niet alleen in de grote steden plaats, maar ook in de dorpen. Gemeenten die aangeven dat het bij hen niet speelt, nemen hun verantwoordelijkheid niet en ondermijnen daarmee juist de landelijke aanpak naar dit probleem.
Landelijke aanpak mensenhandel
Sinds 1 januari 2005 is het nieuwe strafrechtsartikel mensenhandel in werking getreden. In artikel 273f Wetboek van Strafrecht is mensenhandel strafbaar gesteld. In 2015 kwam er een rapport tot stand (commissie Lenferink) op initiatief van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Federatie Opvang waarin aanbevelingen werden gedaan om de gemeentelijke rol in de aanpak van mensenhandel te versterken. Een van deze aanbevelingen was een landelijk dekkend netwerk van zorgcoördinatoren te bewerkstelligen. In het interbestuurlijke programma (van 2018 met als titel Programmastart IBP; Samen meer bereiken als één overheid). Een gemeente voldoet in 2022 aan het basisniveau bestuurlijke aanpak van mensenhandel als zij werkt aan een actieve signalering van mensenhandel, een functionaris heeft die optreedt als contactpersoon binnen de gemeente en beleid hebben moeten hebben gericht op de aanpak van mensenhandel.
Onderzoek aanpak mensenhandel gemeenten 2023
De VNG heeft in december 2022 een actualisatie van de stand van zaken van de lokale en regionale aanpak van mensenhandel laten maken. Hieruit blijkt dat 66% van de gemeenten beschikt over een gericht beleid op de aanpak van mensenhandel, waarbij 25% aangeeft dat beleid nog in ontwikkeling is met als argument gebrek aan capaciteit en onvoldoende kennis. Dit zou betekenen dat 34% van de gemeenten of niet hebben meegewerkt aan het onderzoek of nog geen beleid hebben gericht op aanpak van mensenhandel.
Aandachtsfunctionaris
Als je nog geen aandachtsfunctionaris hebt aangesteld, dan is dat je eerste stap als gemeente. Je voldoet hiermee aan het basisniveau en positioneert iemand op dit thema. Mensenhandel raakt meerdere domeinen binnen de gemeente. Vaak wordt deze functie binnen het sociaal domein of openbare orde en veiligheid belegd. Mensenhandel heeft ook veel raakvlakken met ondermijning, dus mijn advies zou zijn dit bij openbare orde en veiligheid te positioneren. Je kunt als aandachtsfunctionaris mensenhandel bijeenkomsten organiseren waarbij je zowel interne collega’s als externe partners uitnodigt om het thema mensenhandel te bespreken. De aandachtsfunctionaris krijgt hiermee ook een gezicht. Post regelmatig op het intranet van de gemeente een artikel over mensenhandel en maak een nieuwsbrief voor de aanwezigen van deze bijeenkomsten. Werk ook nauw samen met de regionale zorgcoördinator mensenhandel, de ketenregisseur en het coördinatiecentrum tegen mensenhandel (Comensha). Mijn ervaring is dat zij heel vele kennis en ervaring hebben over dit thema en je goed kunnen ondersteunen in het geven van voorlichtingen. Je hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden.
Integrale aanpak
Mensenhandel is erg complex en vraagt daarom om een gezamenlijke actie. Niet alleen van stakeholders binnen de gemeente, maar ook met ketenpartners. Goede samenwerking is nodig voor een effectieve aanpak. Het kan ook het probleem van capaciteitsgebrek enigszins ondervangen. Gemeenten zijn op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning en Jeugdwet op verantwoordelijk voor de opvang en ondersteuning van burgers. Ook heeft een gemeente de wettelijke taak in het reguleren van exploitatie van bedrijfsmatige prostitutie (door middel van het uitgeven van vergunningen voor seksbedrijven) en het (laten) controleren daarvan. Ook vanuit de Wet werk en inkomen en Huisvestingswet kan mensenhandel een rol spelen. Zomaar wat afdelingen binnen de gemeenten en dat zijn ze nog lang niet allemaal. Onderwerpen als prostitutie, arbeidsmigranten en ondermijning, maar ook in brede zin het sociaal domein komen dicht tegen mensenhandel aan of overlappen zelfs. Zorg dat je goed aansluit bij de functionarissen die verantwoordelijk zijn voor deze thema’s. De ervaring leert dat je gezamenlijk meer kunt bereiken. Als we het werk goed op elkaar afstemmen, elkaar ondersteunen, dan zul je ervaren dat de werkdruk fors kan afnemen. Dit geldt ook voor de samenwerking met ketenpartners, zoals politie, scholen, maatschappelijke organisaties, etc.
E-learning signaleren
Het Centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid (CVV) biedt ook een gratis e-learning signalering mensenhandel voor verschillende beroepsgroepen. Mijn advies is dit toe te voegen aan het inwerkprogramma van nieuwe medewerkers. Maak medewerkers er van bewust waar ze naar moeten kijken. Dit aanbod is te vinden op de website van het CCV
Week tegen mensenhandel
Op 18 oktober is het de Europese dag tegen mensenhandel. Bij uitstek een dag of misschien wel de start van een hele week om binnen jouw gemeente aandacht te besteden aan de aanpak tegen mensenhandel. Doen!