De ontwikkeling van het sociaal domein is inmiddels in het stadium transformatie beland. De transitie heeft plaats gemaakt voor verschillende veranderopgaves. Met TransitiePartners geven we handen en voeten aan een aantal van deze veranderopgaves. Carien Huizing en Marcel van Lochem zijn beiden T(o)p’ers die een veranderopgave binnen het sociaal domein aansturen. Marcel is projectleider veranderopgave Jeugdhulp in Lansingerland, waar behoefte is aan grip en inzicht in het stijgende zorggebruik. Carien staat aan het roer van eenzelfde veranderopgave in Altena, voor het hele sociaal domein. Zij was ook actief in Katwijk, waar na een herindeling vraag was naar een meer integrale dienstverlening. Complexe opgaves in een complex domein dus!
Hoe pakken zij dit aan? Dat zoeken wij voor je uit in een tweedelige serie. Het eerste artikel richt zich op de basis van de verandergave, de aanpak en de eerste acties. Het tweede artikel belicht de succesfactoren, veelgemaakte fouten en het antwoord op de vraag wanneer Marcel en Carien tevreden de deur van het gemeentehuis achter zich dicht kunnen trekken.
Te behalen resultaten
De drie gemeenten willen met de veranderopgave de kwaliteit van de ondersteuning in het sociaal domein versterken, elk met een andere inslag. Gemeente Lansingerland heeft als doel om in een periode van twee jaar de jeugdhulpkosten terug te dringen. Indicaties lopen door, dus een snelle daling is niet mogelijk. Het is een verandering van de lange adem. Katwijk wil een meer integrale dienstverlening: laagdrempelig met één loket voor de inwoner. In Altena heeft, na de herindeling, vooral de interne dienstverlening van de gemeente een doorontwikkeling nodig om te kunnen professionaliseren.
Voor alle drie de gemeenten geldt dat het geen eenvoudige opgave is om te realiseren. Er moet aan verschillende knoppen gedraaid worden om een gewenst resultaat te behalen.
Focus aanbrengen
Hoe begin je? “In een veranderopgave is het belangrijk om focus aan te brengen.” stelt Marcel. Wanneer er zo veel variabelen invloed op elkaar hebben, zoals het geval is bij het sociaal domein, gaat de rode draad snel verloren in een hele hoop pilotprojecten. Het is volgens Marcel van belang om de grootste pijnpunten te belichten. Voor veel van de veranderopgaves is de basis daarom instroom, doorstroom en uitstroom. Door de instroom van zorg te beperken met inzet van preventie wordt minder dure zorg ingezet. Door inzet van efficiënte zorg kan de doorstroom versneld worden en krijgt de inwoner snel de hulp die passend is bij het oplossen van de hulpvraag. Dit bevordert de uitstroom uit zorg en zorgt daarmee voor lagere kosten. De vervolgvraag is waar de gemeente invloed op heeft en waarop de gemeente invloed kan krijgen.
In Lansingerland ging Marcel op zoek naar deze pijnpunten. Wat is er bijvoorbeeld door de gemeente gecontracteerd en wat door de regio? Op welke hulp zitten de hoogste tekorten? In Lansingerland is er onder andere gekeken naar de toegang. Ook is focus gelegd op voorliggende mogelijkheden, het inzetten van een praktijkondersteuner of hulp aanbieden in scholen om instroom te beperken. Er is gewerkt aan het verkrijgen van inzicht tijdens van de doorstroom. Volgens Carien is een belangrijk doel van het pakket maatregelen dat deze elkaar moeten versterken, elke maatregel heeft invloed op een andere maatregel.
Draaien aan knoppen
“Als overall projectleider kan je best aan veel knoppen draaien.” vindt Carien. Als projectleider heb je allemaal mensen onder je die een focuspunt kunnen oppakken. “Het is een kwestie van de opdrachten goed uitzetten.” Er zijn veel mogelijkheden om tekorten aan te pakken, maar het is belangrijk om eenduidige sturing aan te brengen. Bij aanvang van Carien als projectleider lagen er, net zoals bij Marcel, veel pilots en rapporten en suggesties voor verandering. Dit heeft Carien teruggebracht naar zeven projecten met zeven eigenaren. Een voorbeeld van een project was het werkproces, de uitstroom.
De eerste knop waaraan is gedraaid is data. Daaruit vloeien volgens Carien de basisprincipes van een verandering: heb je alles goed ingericht? Een tweede project was de gemeenteraad vragen om meer kaders te stellen. Kosten worden gemaakt door instroom, hier kan een gemeenteraad met regelgeving invloed op hebben. De gemeenteraad bepaalt daarmee de koers van het sociaal domein.
Carien’s tip: “kijk verder dan de globale beleidsvisie, werp ook een blik op de praktische uitvoering van het beleid.” Want problemen blijken vaak technisch en praktisch zijn. Zo kan een ingewikkeld IT-programma ertoe leiden dat vragen worden overgeslagen in het systeem. Of kan hoge werkdruk bij de toegang en consulenten kan ervoor zorgen dat minder nauwkeurig wordt gewerkt. Deze problemen los je niet op met een betere beleidsvisie, maar leiden wel tot hogere kosten bij bijvoorbeeld jeugdhulp of Wmo.
De eerste stap bij het coördineren van een veranderopgave is dus volgens zowel Carien als Marcel: focus aanbrengen. Kies uit alle variabelen en opties een aantal focuspunten. Hierbij raadt Carien aan om niet alleen naar het beleid te kijken, maar ook naar de praktische en uitvoerbare kant van de veranderopgave. Verandering en het besparen van geld zit niet alleen bij kaders van de gemeenteraad, maar ook in de uitvoering.