Met enige regelmaat verschijnen er berichten in de media over fraude in de zorg. Hoewel de landelijke overheid stappen onderneemt met nieuwe wetgeving, blijft de vraag of dit voldoende is. Ook gemeenten spelen een cruciale rol in het waarborgen dat zorggelden rechtmatig worden besteed. Zij kunnen vaak meer doen dan nu gebeurt.

Criminele praktijken in de zorg: de risico’s nemen toe
Berichten over criminele praktijken in de zorg zijn helaas niet nieuw. Begin 2024 trokken zorgprofessionals aan de bel in een brandbrief waarin zij ‘alarmerende misstanden in de zorgsector’ aankaarten. De zorgen waren groot: zorgverleners zonder juiste opleiding, fraude met diploma’s, cv’s en Verklaringen Omtrent het Gedrag (VOG). Het zou gaan om fraude in de hele keten van zorgopleidingen en bemiddelingsbureaus.

Naar aanleiding van deze brandbrief voerden de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en de Inspectie van het Onderwijs een verkenning uit met de veelzeggende titel “Er is meer aan de hand” [1]. Deze verkenning bevestigde de ernst van de situatie: “De risico’s voor de kwaliteit en veiligheid van zorg worden steeds groter.”

Integere bedrijfsvoering: meer gereedschap nodig?
De minister benadrukte in haar antwoord van 13 augustus 2024 op Kamervragen dat zorgaanbieders die frauduleus omgaan met zorggeld, niet thuishoren in de sector[2]. Zij verwees hierbij naar het wetsvoorstel ‘Integere bedrijfsvoering zorg- en jeugdhulpaanbieders’, dat nieuwe regels voor publiekrechtelijk toezicht moet introduceren.

Hoewel de Raad van State (RvS) de intentie van het wetsvoorstel begrijpt, uitte hij zijn twijfels over de noodzaak ervan[3]. Volgens de RvS ontbreekt er een duidelijke probleemanalyse, en is het de vraag of deze wet nodig is als aanvulling op de bestaande wettelijke eisen en instrumenten. Anders gezegd: je hebt geen nieuw gereedschap nodig als je het bestaande nog niet gebruikt.

Gemeenten controleren onvoldoende
De minister wijst ook expliciet op de verantwoordelijkheid van gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren. Zij moeten de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van zorg waarborgen, zowel door inkoopafspraken als rechtmatigheidscontroles.

Echter, veel gemeenten benutten niet de mogelijkheden die zij hebben. Zij lijken de omvang van onrechtmatigheden te onderschatten. Onrechtmatigheden hoeven overigens niet per se fraude te zijn. Uit controles die TransitiePartners regelmatig uitvoert, blijkt dat er bijna altijd onrechtmatigheden worden geconstateerd. Vaak gaat het om substantiële bedragen aan onrechtmatig gedeclareerde zorg. Een ander probleem is dat gemeenten vaak uitgaan van vertrouwen en terughoudend zijn in het starten van een onderzoek naar een aanbieder. Dit terwijl het de vraag blijft of zorggeld rechtmatig wordt besteed. Daarnaast kan een gebrek aan kennis en ervaring in het uitvoeren van dergelijke onderzoeken een rol spelen. Het is dan ook van belang dat gemeenten investeren in expertise.

Risicosignalering en controle
Gemeenten kunnen en moeten meer doen aan risicosignalering en controle[4]. Het begint bij het benutten van de beschikbare kennis en informatie binnen gemeentelijke of regionale organisaties. Verschillende afdelingen, zoals contractmanagement, toegang, backoffice, data, beleid en toezicht/handhaving, beschikken vaak over waardevolle informatie over aanbieders, die niet altijd bij elkaar wordt gebracht.

Het goed lezen van jaarrekeningen van zorgaanbieders kan ook een rijke bron van signalen zijn. Dit is een kunst die te leren is en die cruciaal is voor het verkleinen van risico’s. Hulpmiddelen zoals het dashboard “Waar-staat-je-zorgaanbieder” van TransitiePartners kunnen hierbij ondersteunen[5].

Controle loont
Het signaleren van risico’s is één ding; het ondernemen van actie op basis van die risico’s is een ander. TransitiePartners heeft veel ervaring met het uitvoeren van controles, waarbij de focus ligt op de bedrijfsvoering van zorgaanbieders. Deze controles beantwoorden niet alleen de vraag of zorg onrechtmatig is gedeclareerd, maar brengen ook verbeterpunten aan het licht. Denk aan de aanscherping van contracten of verbeterde communicatie tussen gemeenten en aanbieders. Het belangrijkste is dat deze controles bijdragen aan het waarborgen dat zorggeld terechtkomt bij de mensen die het echt nodig hebben.