Huiselijk geweld doorbreken kan alleen als we ook de veroorzakers bereiken. Toch is dat in de praktijk lastig. Professionals ervaren handelingsverlegenheid, morele dilemma’s en soms zelfs weerstand. Hoe doorbreken we dit patroon?

In Rotterdam-Rijnmond werd een lerend netwerk opgezet om het veroorzakerperspectief structureel op de agenda te zetten. Wat begon als een zoektocht, groeide uit tot een krachtig netwerk van professionals, beleidsmakers en ervaringsdeskundigen. Dit artikel laat zien hoe deze aanpak werkt en wat het oplevert.

Cas Barendregt en Anne Noordzij beschrijven hoe een lerend netwerk in Rotterdam Rijnmond dit onderwerp onderzocht en op de werkvloer en in beleid agendeerde.

Ontstaan van het lerend netwerk*
Het voorkomen en aanpakken van huiselijk geweld staat in de regio Rotterdam-Rijnmond hoog op de agenda. De aantallen van meldingen van huiselijk geweld zijn al jarenlang hoog. Naast uiteraard aandacht voor slachtoffers, komt er specifiek aandacht voor veroorzakers van huiselijk geweld. In de regiovisie huiselijk geweld en kindermishandeling 2024-2027 zijn verschillende aspecten in de aanpak benoemd om te verbeteren, waaronder het beter doorgronden van het perspectief van veroorzakers. Het lerend netwerk is de aangewezen plek om inzichten op te doen hoe veroorzakers van huiselijk geweld te motiveren om hulp te aanvaarden.

Al in 2022 initieerden Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond en de gemeente Rotterdam het lerend netwerk veroorzakerperspectief. Nog onzeker over de inhoud en richting kwamen uitvoerende professionals, beleidsmakers en ervaringsdeskundigen bij elkaar. Met een externe facilitator startte het netwerk vervolgens een zoektocht naar manieren om veroorzakers van partnergeweld beter te bereiken en bij de hulpverlening te betrekken.

De keuze voor een lerend netwerk komt voort uit de behoefte om met elkaar te leren vanuit verschillende invalshoeken: beleid, uitvoeringspraktijk en ervaringsdeskundigheid. Zo verwachtten we meer grip te krijgen in de aanpak op de complexe dynamiek van partnergeweld.

Geleidelijk aan kristalliseerde de groep zich uit tot vaste deelnemers van de zogenaamde beschermpartners[1] huiselijk geweld in Rotterdam Rijnmond. Zij vertegenwoordigen ieder het perspectief van hun organisatie. Deelnemers zijn enthousiast, er komt goede energie vrij en er is de gezamenlijke wens om het lerend netwerk voort te zetten. Op basis van een projectplan is de gemeente Rotterdam bereid om het lerend netwerk te financieren en organisaties zijn gevraagd om mee te doen.

*Het lerend netwerk focust op veroorzakers van partnergeweld dat voortvloeit uit systeemdynamiek. Het gaat niet om intieme terreur, of dwingende controle, waarbij het geweld vooral eenzijdig is. Volgens de deelnemers van het lerend netwerk, is het grootste deel van het partnergeweld gevolg van systeemdynamiek.

Wat levert het op?
De deelnemers leren elkaar steeds beter kennen, wisselen kennis uit, houden elkaar op de hoogte van activiteiten en worden geprikkeld om na te denken wat in het veroorzakerperspectief belangrijk is, en hoe dat in de organisatie terug te koppelen. Eind 2023 leverde dit zes ‘reflectiedocumenten’ op (visie op de veroorzaker, bejegening, handelingsverlegenheid, systemisch werken, schuld en schaamte en transcultureel perspectief. Ondersteund door het brede draagvlak van bestuurders, managers, beleidsadviseurs en uitvoering raakt het lerend netwerk ingebed in reguliere kenniscyclus. Die inbedding leidt er ook toe dat de focus verschuift van de inhoud (wat dan?) naar de vraag hoe het geleerde te implementeren (hoe dan?).

Het lerend netwerk ontwikkelt een uitvoeringsagenda, waarin aandacht is voor integratie van het veroorzakerperspectief in training en opleiding en uitwisseling van praktijkervaring. Verder geeft het lerend netwerk zichzelf de opdracht om zich als een netwerk van ambassadeurs voor veroorzakerperspectief te profileren. Managers en bestuurders ondersteunen deze insteek, met dien verstande dat het vooral om bewustwording moet gaan en niet om het creëren van een specialisme.

De verschuiving van inhoud naar implementatie kost tijd en ook mentale energie. De facilitators reiken hulpmiddelen aan om inhoud en vorm te geven aan die nieuwe rol.

Van deelnemers naar ambassadeurs in 2025
Het jaar 2024 stond in het teken van voorwaarden scheppen en in 2025 staat de uitvoering centraal.

Terugkijkend kan het proces samengevat worden als:

• richten (wat moet er gebeuren, waar is aandacht voor nodig?),
• inrichten (hoe gaan we het aanpakken?) en
• verrichten (uitvoering in de praktijk)

Vanaf 2025 gaan de betrokken organisaties het uitgesproken commitment zelf waarmaken. De gemeente Rotterdam wordt coördinator en het lerend netwerk wordt een lerend ambassadeursnetwerk. Nu moet het perspectief van de veroorzaker gestalte krijgen in het beleid van gemeenten en beschermpartners en onderdeel gaan uitmaken van het dagelijks systeem gerichte handelen van hulpverleners.

In beweging blijven
De ontwikkeling van het lerend netwerk leert ons twee dingen. Ten eerste dat niet repressieve aandacht voor veroorzakers van huiselijk geweld nodig is, maar niet vanzelfsprekend, en dat de weg van ‘wat dan?’ naar ‘hoe dan?’ vraagt om een kartrekker, tijd en vasthoudendheid. En ten tweede dat fascinatie voor de inhoud de brandstof is die het proces in beweging houdt. Dit impliceert dat in de fase van implementatie de ambassadeurs ruimte moeten krijgen (en nemen) om de inhoudelijke aspecten van werken met veroorzakers te blijven bespreken in hun organisatie

De ontwikkeling van het lerend netwerk laat zien dat het betrekken van veroorzakers van huiselijk geweld een bewuste en volhardende aanpak vraagt. Het perspectief van de veroorzaker is essentieel onderdeel van een systemische benadering. Dit vraagt van organisaties een cultuur waarin nieuwsgierigheid, samenwerking en het durven aangaan van complexe gesprekken ruimte krijgt.

In 2025 zetten we de stap van leren naar doen, van inzicht naar implementatie. Dit proces vergt tijd en de moed op het veroorzakerperspectief te agenderen. Het vergt dat organisaties met hun medewerkers, met hun cliënten en met elkaar in dialoog blijven. Want alleen door het hele systeem te begrijpen en te betrekken, kunnen we echt werken aan duurzame veiligheid voor iedereen.

[1] Beschermpartners zijn: alle 13 gemeenten in de regio Rotterdam Rijnmond, Openbaar Ministerie, politie, reclassering, Kessler Perspectief (voormalig Arosa), Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond (inclusief Filomena & Ervaring in Huis), Jeugdbescherming Rotterdam Rijnmond, de Waag en Enver.